Massimu Pittau

Contos in Limba Sarda


UNU BABBU!

No isco commo, ma cando fippo pitzoccu, in Nùgoro, cando un'istudiante torrabat a bidda botzau in carchi esame de s'Universidade, a sos amicos e cumpanzos chi liu pedíant, rispondíat: «Unu babbu!».

E custa frase est náschia pro custu fattu e in custu modu. B'aíat istudiande lezes in Tháthari unu pitzoccheddu nugoresu. Pro narrer su beru, non s'ucchidíat in s'istúdiu e pro cussu botzas nde cullíat una appustis de s'áttera. E tando, pustis de esames colaos e esames faddíos, nde fit preparande un'átteru chin unu cumpanzu, istudiande peri a de notte. Sa mama chi s'abbizabat de s'istúdiu meda pesante de su fizu, li preparabat peri s'ispíritu 'e s'obu, ca - mischineddu! - fit travallande meda e sinche fit peri esaurinde. E de sos istúdios de su fizu nde faveddabat chin sas amicas e sas bichinas, cada borta chi li beníat s'occasione, semper prena de braga e paris dolimoriosa pro su fizu.

E a sa fine custu tuccat a Tháthari pro s'esame, ma cche ghirat torra botzau. Torrau a Nùgoro e a domo, e sa mama chi lu fit isettande meda preoccupada, issu l'assicurat derettu, nande chi su professore l'aíat trattadu meda bene, própiu comente unu babbu, ma li aíat puru nau chi lu cheríat intender in s'áttera sessione de esames... E sa mama, cuffortada, sa cosa la contabat a sas amicas, nándelis chi su fizu ja aíat fattu bene s'esame e chi su professore l'aíat trattau própiu comente unu babbu!

E dae tando, in Núgoro, cando un'istudiante torrabat a bidda botzau in carchi esame de Universidade, a sos amicos e cumpanzos bastabat chi esseret nau: «Unu babbu!», e issos ja cumprendíant derettu


S'ORGOLESU E SA BARONIESA

Fintzas a chimbant'annos a como paritzos pastores de Orgosolo pro iberrare falabant a Baronia. Falabant chin sos tazos a sa badde de Loccòe, rucrabant sas cussòrias de Ulíana, che colabant su ribu de Ulíana (il Cedrino) in su ponte 'e Pappaloppe, sicche ghettabant in s'iscala de Pappadosa e che fint derettu in Baronia, cudda de Garteddi e de Irgoli.

In anticu sos pastores abbarrabant semper chin sa robba, a de die e a de notte e non che a como, chi s'accurtziant a sas berbeches solu pro las múrghere e tando sicche torrant derettu a bidda a tzillerare chin sos cumpanzos. E duncas sos pastores de tando de tempus de colare ja nd'aíant paritzu e pro cussu s'arranzabant comente podíant. E sos pastore orgolesos falaos a Baronia, s'accurtziabant a su ribu chin s'iscusa de abbare sas bestias e prus e prus pro si ponner a negossiare chi sas baroniesas, chi supríant a su ribu pro labare sos pannos. E negossia negossia, a sa fine carchi cojubíu ja bi ch'essíat puru.

Una die de beranu, longa meda, sas baroniesas aíant finíu de labare e de assuttare sos pannos, e remuníos, sicche los aíant postos in sos pischeddos, s'aíant garrigau sos pischeddos a cúccuru e si fint mòghias a ghirare a bidda. E puru sos pastores orgolesos sicche fint andaos, tantu sas berbeches ja si fint abbadas...

Peroe una pitzocca baroniesa si fit firmada galu in su ribu e sichíat a labare pannos, cariándelos e iscudèndelos chin su matzoccu. Tottu accalorada e peri chin sa brusa illascada pro s'iffriscare mezus sa carena.

E puru unu pastore orgolesu si fit firmau pro sichire a negossiare chin issa e de prus pro si la mirare.

E a unu tzertu puntu, no accattande átteru de negossiare, li nat a sa baroniesa: «Est qi ti pones a jubilare, si nono t'aío ghettau póddiqes a supra...». E issa, chen'artziare ocros da su labonzu e chin sa su faveddu baroniesu fattu a brinches, «Ih! e accattata l'as sa jubilatora!».


SU DITZU DE S'ARJOLA

Non b'at de si meravilliare: in tottus sas limbas cápitat de osserbare chi sos ditzos appant formas divressas. Su ditzu chi at prubbicau custu giornale sa borta colada narat goi: «Iscura s'arzola chi timet sa frommija», chi de manera pretzisa cheret nárrere: «Iscuru su massaju chi, aende fattu un'arjola pacu bundante, deppet timer chi sa furmica contribuat a la minguare».

Ma in Núgoro su ditzu at una forma negativa e narat de cust'áttera manera: «Siscura s'arjola chi non timet furmica». E cheret nárrere: "Siscuru su massaju chi fachet arjola pacu bundante, tantu chi nemmancu sa furmica b'accurret a l'irgranare".

De s'una e de s'áttera manera su ditzu deffinit "iscuru" o "siscuru" su massaju chi at fattu un'arjola miserina, ca issu e sa famillia in tottu s'annu ant a patire gana.


S'ACCUEDOTTO IN NÙGORO

Dego m'ammento galu de cando in Nùgoro sos Nugoresos andabant a si piccare s'abba dae sas funtanas accurtzu a sa bidda, ca accuedotto non bind'aíat galu. Non própiu sos Nugoresos, ma sas pitzoccas e sas pitzinnas e peri sos pitzinnos, chin broccas e lámias in conca o a pala, dae sas funtanas de Caparedda, Ubisti e Istiritha. Sas pitzoccas ja tuccabant cuntentas a sas funtanas, ca ischíant chi b'accattabant semper sos zovanos de sa bidda, paraos e prontos a attaccare negóssiu chin issas. E si b'aíat de istentare ca sa fila de sas broccas fit longa, mezus gai, ca su negóssiu durabat de prus.

Cuasi non bi credo dego e tottu, ma est sa beridade: est una cuestione de 75 annos fachet! (arratza 'e jocos de sa memoria: commo non m'ammento a sero su c'appo manicau a mesudie!). Deppío aer battor annos e m'ammento galu chi frade meu Piero carchi borta m'at piccau a palas pro andare a Caparedda a piccare abba chin sa brocca.

E m'ammento puru cando, fattu Nùgoro a provincia in su 1926, una de sas primas operas fattas est istau s'accuedotto, chi battíat s'abba da s'Ispiridu Santu, in sa láccana tra Nùgoro e Orane. Cando lu fint fachende, m'ammento chi in tottu sa bidda s'intendíant sos tzoccos de sas minas chi fint ponende in sant'Unofre pro facher su depositu de s'abba. E appenas est arribbada s'abba a su depositu fit una meravillia pro tottus sos Nugoresos a bíere s'abba issinde bundante da unu tubu mannu e longu postu pro ispurgu.

Su primu cántaru de sa bidda est istau cuddu postu in sos Giardinettos de sa Tanca, a cara de su tzilleri de Muschittu, cántaru semper apertu, a de die e a de notte, dae su cale piccabant s'abba tottus sos de Nùgoro: pitzoccas e pitzoccheddas, pitzinnos e pitzinnas. Fit una grássia 'e Deus. E peri nois sos minores de domo pruffittabamus de cussa grássias 'e Deus: una sorre mea, dego e unu nepode meu, chi mi fit cuasi fedale. A carrare abba ja nos piachíat, puru ca su cántaru de Muschittu fit meda accurtzu a domo, chi fit tra sa presone betza e sa Posta noba. Colabamus in palas e a costazu de su Comune betzu, rucrabamus in su Cursu e intrande in bia Massimu d'Azeglio fimus derettu in su cántaru.

Peroe, a mesu caminu istabat una tzerta Betta M., de famillia continentale, chi fit connotta in tottu sa bidda, ca nanchi fit macca e peri s'imbriacabat (in Nùgoro sas féminas non ant mai bíbiu binu, puru si sa parte issoro sicche la trincabant sos ómines). E duncas custa Betta M. nos addoppabat cando fimus ghirande a domo, chin sos istèrios prenos de abba, carchi brocchitta e carchi istériu de alluminiu. E de bonas maneras e cuasi pro jocu nonche piccabat sos istèrios dae manu e si prenabat chin s'abba nostra sas lámias e sas padeddas de domo sua. Cussu ca nanchi fit macca!

Peroe sa cosa non est durada a longu, ca mama nostra, arrennegada, nos at istrussiáu a dovere.



SAS CUSSONANTES DOPPIAS
IN S'ISCRITTURA SARDA

Supra custu argumentu sa prima cosa de nárrere est chi sas cussonantes doppias no esistint in peruna limba de su mundu, mentres esistint solu sas cussonantes fortes o longas differentes dae cuddas débiles o curtzas. Cando, pro esempiu, pronuntziamus cana (= ital. «canuta») differente da canna, no est chi in cust'úrtima parágula pronuntziemus duas ennes, ma nde pronuntziamus un sola, forte o longa. Custu fattu de fonologia no est una cosa noba, ma est connotta da sos limbistas da prus de un séculu.

Ja in s'iscrittura de sa limba latina si fit affirmau, nessi dae su tempus de Enniu (239-169 a.C.), s'usu de sinzare sas cussonantes fortes o longas iscrivéndelas duas bortas, o siat doppias: lat. canna, littera, Maccus, pinna, terra, e gai sichinde. E cust'usu est intrau paris paris in sa limba italiana e puru in sa limba sarda da cando las ant cumintziadas a iscrívere in su Mediuevu.

B'ant paritzos motivos pro mantènnere cust'usu de su latinu, de s'italianu e de su sardu, mentres non bind'at perunu pro itte nois Sardos lu deppemus lassare.

1) Cust'usu est propiu ratzionale, ca una cussonante forte est divressa da una débile; tantu est beru chi sas parágulas istraccu, líttera, maccu, tappu, toppu non diventant in perunu faveddu sardu *istragu, *lídera, *magu, *tabu, *tobu. 2) Chi una cussonante forte siat divressa da una débile est dimustrau de manera crara in sos faveddos de s'ala de Núgoro, in sos cales si determinat «opposissione fonologica» tra fracu, ital. «fetore» e fraccu, ital. «fiacco», iscopiare «svelare» e iscoppiare «scoppiare», iscrocare «slombare» e iscroccare «scroccare», napu «rapa» e nappu «bicchiere di corno», pacu «poco» e paccu «pacco», papa «papa» e pappa «pappa», pica «ghiandaia» e picca «vasca di pietra», ruca «bruco» e rucca «conocchia», ruta «ruta» (pranta) e rutta «caduta»; supra, supa «sopra» e suppa «zuppa», etc. 3) Mantenende sa cussonante iscritta doppia, si mantenet e si rispettat puru s'etimologia de sas parágulas, ca, pro esempiu, su sardu fattu derivat da su lat. factu(m); notte,-i da su lat. nocte(m), otto da su lat. octo, sette,-i da su lat. septem, etc. 4) In tottus sos tempos colaos sos Sardos ant semper iscrittu: istraccu, maccu, taccu, tappu, toppu, fattu, líttera, iscrittura, notte o notti, sette o setti, otto etc.; e puru in sos vocabularios chi sunt istaos cumpostos finas a como cust'usu est mantesu sèmpere. 5) Sicomente sos Sardos sunt orammai alfabetizaos sicundu s'iscrittura italiana, o siat sunt abituáos a iscrívere ass'italiana, comente diamus facher a ispiegare a sos pitzinnos de sas iscolas su motivu pro su cale su numeru 7 in italianu si iscrivet sette chin duas t, mentres in sardu si diat depper iscrívere sete chin una t? E comente diamus facher a lis ispiegare chi, mentres in italianu sete cheret narrer «sídiu», in sardu imbetzes diat cherrer narrer «sette»? 6) Cale mai bizonzu b'at de ponner iscuntzertu in s'iscrittura sarda, chi pro custa antica usántzia sua iscuntzertu non nde connoschet perunu? Sa sapièntzia de sos anticos nabat meda bene Quieta non movere! e imbetzet b'at calicunu chi in s'iscrittura sarda che cheret bortulare usántzias anticas e régulas ratzionales chene perunu motivu. Calicunu a custa dimanda rispondet: «Pro semplificare!». Ma itte semplificare?, a su contrariu est fachende de tottu pro cumplicare sas cosas, antzis, pro las bortulare e iscuntzertare! Si est pro semplificare, pro itte non proponet de iscrivere puru aba imbetzes de abba, coru imbetzes de corru, panu imbetzes de pannu, pina imbetzes de pinna, tera imbetzes de terra, isu imbetzes de issu, tèsere imbetzes de tèssere? De custa manera si diat risparmiare sa fadica e puru sa tinta de sas pinnas!

Lu cuffesso chene dubbiu perunu: sa proposta de che bocare da s'iscrittura sarda sas litteras doppias, chi da semper sinzant sas cussonantes fortes o longas, mi paret una proposta chene contu ne capu, pro non narrer adderettura una macchighinada manna.


Home Page di Massimo Pittau

Linguistica Sarda
Etruscologia
Italianistica

massimopittau@tiscali.it